Kirasli-Κίρεζλι

Κιρεζλί 1. Ανθρωπογεωγραφία Χωριό σε πλαγιά, στην κοιλάδα παραποτάμου του Melen dere, 45 χλμ. βορειοανατολικά του Αντάπαζαρ. Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή στο ελληνορθόδοξο και στο μουσουλμανικό στοιχείο. Η λέξη είναι τουρκική και σημαίνει «κερασότοπος» (kiraz=κεράσι, kirazlı(k)=κερασότοπος), κάτι το οποίο ερμηνεύεται από το γεγονός ότι το χωριό ήταν κατάφυτο από κερασιές. Η σημερινή ονομασία του οικισμού παραμένει Kirazlı. Οι κάτοικοι του Κιρεζλί ήταν αποκλειστικά ελληνορθόδοξοι, Πόντιοι έποικοι από τις περιοχές των Κοτυώρων και της Γαράσαρης, οι οποίοι, όπως και άλλοι κάτοικοι της επαρχίας του Αντάπαζαρ, εγκαταστάθηκαν εκεί κυρίως εξαιτίας της λειτουργίας των μεταλλείων του Καρασού.1 Αριθμούσαν πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή περί τους 700 με 900 κατοίκους.2 Μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο με πολλά στοιχεία τουρκικής.  Το χωριό αποτελούνταν από 6 μαχαλάδες και είχε μια εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και δυο παρεκκλήσια του αγίου Γεωργίου και του Αγίου Χαράλαμπου. Το παρεκκλήσι του αγίου Χαράλαμπου ανιστορήθηκε και είναι ο σημερινός ιερός ναός της Δάφνης όπου εκκλησιάζονται οι κάτοικοι. Είχε μονοτάξιο δημοτικό σχολείο και οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και κτηνοτροφία. Στα 1920 οι Τούρκοι μπήκαν στο χωριό, εκτέλεσαν αρκετούς άντρες και στη συνέχεια το έκαψαν. Όσοι κάτοικοι κατόρθωσαν να κρυφτούν στα γύρω δάση γλίτωσαν, ενώ τους άλλους τους έκαψαν ζωντανούς μέσα στα σπίτια τους. Οι κρυμμένοι στα δάση σώθηκαν από τον καπετάν Βαγγέλη που τους οδήγησε έπειτα από πολυήμερη πορεία στην περιοχή Καραβόνι Νικομήδειας όπου στάθμευαν μονάδες του ελληνικού στρατού και από εκεί ήρθαν στην Ελλάδα στα 1921. Αυτά γράφει για την παλιά πατρίδα το Κιρεζλι η εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού εκδόσεις Μαλλιάρης-παιδεία. Στο Κιρεζλι οι πρόγονοι των σημερινών κατοίκων της Δάφνης είχαν τη δική τους ιδιαίτερη ιστορία. Η προέλευση τους έχει σχέση με το χωριό Κορονιξα της Τραπεζούντας το όποιο εγκαταλείπουν στα 1840 λόγω χαλεπών καιρών και εγκαθίστανται στην περιοχή Κωτυωρων Φατσας και ιδιαίτερα στο χωριό Μπουλαμαν όπου παραμένουν περίπου 40 χρόνια.   Η ζωή στο Μπουλαμάν Στο Μπουλαμάν ζουν δύσκολα. Έχουν λίγα χωράφια και αυτά άγονα. Για να επιζήσουν νοικιάζουν αναγκαστικά τσιφλίκια των Τούρκων αγάδων. Ο αφέντης Τούρκος είναι συχνά σκληρός και άδικος. Αφήνει τακτικά τα κοπάδια του μέσα στα χωράφια των Ρωμιών. Το γεγονός αυτό προκαλεί προστριβές μεταξύ των Ρωμιών και των στυγνών αφεντάδων. Η κατάσταση συνεχίζεται αφόρητη μέχρι τα 1880.Τοτε ξεσπά η αγανακτισμένη ψυχή του ράγια ανάμεσα στους Πόντιους καλλιεργητές και τους Τούρκους τσοπάνηδες ξεσπά αγρία συμπλοκή. Έτσι, αρχίζει ένας εξοντωτικός διωγμός των Ρωμιών που αναγκάζονται να οπλιστούν και να πάρουν τα βουνά. Οι Οθωμανικές αρχές τους επικηρύσσουν. Η κατάληξη είναι να συνθηκολογήσουν με εντιμότατους όμως όρους αλλά οι τουρκικές αρχές εξαγοράζονται με χρηματισμό. Χορηγούν αμνηστία στους εξεγερθέντες Ρωμιούς. Αποφασιστικό ρολό παίζει ο νομάρχης της Σαμψούντας από συμπάθεια προς τους Έλληνες. Όμως η αμνηστευθέντες δεν μπορούν πια να συμβιώσουν με τους Τούρκους. Η ζωή τους κάθε μέρα κινδυνεύει ιδιαίτερα από τα άτακτα στίφη του κατακτητή. Γι αυτό 100 οικογένειες στα 1880 εγκαταλείπουν τη γη του Πόντου και αφού πορεύονται μέρες ολόκληρες περνούν τα σύνορα του Πόντου και μπαίνουν στο νομό Νικομήδειας. Εγκαθίστανται στην Επαρχία Αταπαζάρ όπου παραμένουν μέχρι το 1922. Εδώ στη νέα πατρίδα, την περιοχή Καυκάσου, η οποία είναι ορεινή, εκχερσώνουν τον τόπο και τον μετατρέπουν σε γόνιμο έδαφος. Χτίζουν ξύλινα σπίτια, εκκλησίες και σχολεία. Έτσι, ο τόπος μετατρέπεται σε αληθινό παράδεισο με την καλλιέργεια της γης και τις επιδόσεις των κατοίκων στα γράμματα, τις τέχνες και το εμπόριο. Όταν ο ελληνικός στρατός φτάνει στον Σαγγάριο ποταμό οι κάτοικοι του Αταπαζάρ αψηφούν κάθε κίνδυνο και οργανώνουν ένοπλη αντίσταση κατά του Τούρκου δυνάστη. Όμως μετά τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής ο αγώνας των Ποντίων του Αταπαζάρ πνίγεται στο αίμα. Βαρύς είναι ο φόρος αίματος για τους προγόνους της Δάφνης που κατοικούν στο Κιραζλι. Με χίλια μύρια προβλήματα έγινε η εγκατάσταση των πρόγονων των κατοίκων της Δάφνης στην Ελλάδα. 3 συνοικίες (mahalle): τη συνοικία Καρά ντερέ, τη συνοικία Αλαπλιούκιοϊ και τη συνοικία Κάσμπασι. Η τελευταία παλαιότερα ήταν απομακρυσμένη από τις άλλες δύο, δίνοντας την εντύπωση ξεχωριστού οικισμού, προοδευτικά όμως ενοποιήθηκε με αυτές. Μεταξύ των μαχαλάδων υπήρχαν αλώνια, όπου φιλοξενούνταν οι χοροί και τα πανηγύρια του χωριού. Τα τραγούδια και οι χοροί τους ήταν ποντιακά με χρήση μουσικών οργάνων όπως ο κεμεντζές (kemençe=λύρα) και ο ζουρνάς (zurna=πνευστό όργανο, είδος όμποε). 2. Διοικητική και εκκλησιαστική εξάρτηση – Θρησκεία – Εκπαίδευση Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα, το Κιρεζλί ανήκε στο καϊμακαμλίκι του Αντάπαζαρ του μουτεσαριφλικιού της Νικομήδειας.3 Το χωριό διοικούνταν από ένα μουχτάρη, συνεπικουρούμενο από 3 ή 4 συμβούλους (αζάδες, âza). Επίσης λειτουργούσαν εκκλησιαστική επιτροπή και σχολική εφορεία. Τα κοινοτικά όργανα εκλέγονταν σε γενική συνέλευση του ανδρικού πληθυσμού, είτε με πλειοψηφική συναίνεση είτε διά της ανατάσεως των χειρών. Εκκλησιαστικά ο οικισμός ανήκε στη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Νικομηδείας.  Στο κέντρο του χωριού υπήρχε μία εκκλησία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κοντά στην εκκλησία ήταν και το δημοτικό σχολείο (μεικτό εξατάξιο). Οι μαθητές, οι οποίοι στις αρχές του αιώνα (1905) έφταναν τους 40, διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και ιερή ιστορία. 3. Οικονομία Στο χωριό υπήρχαν αρκετά καταστήματα (μπακάλικα, καφενεία, ραφεία, καταστήματα εμπορίου υφασμάτων κ.λπ.). Καθώς το χωριό βρισκόταν κοντά στα μεταλλεία του Καρασού, τα καταστήματα διέθεταν είδη πολυτελείας για να εξυπηρετούν τους ξένους υπαλλήλους (Γάλλους και Αυστριακούς) που εργάζονταν εκεί. Οι καταστηματάρχες ψώνιζαν τα εμπορεύματά τους από την αγορά του Αντάπαζαρ και συχνά κατευθείαν από την Κωνσταντινούπολη. Εκτός από τους δικούς του κατοίκους, το Κιρεζλί εξυπηρετούσε και τα χωριά της επαρχίας που βρίσκονταν ανατολικά από το Παραλί, λόγω της μεγάλης απόστασής τους από το Αντάπαζαρ. Αρκετοί επίσης από τους κατοίκους ασχολούνταν με τη γεωργία (σιτάρι, καλαμπόκι, φασόλια, κάστανα, κεράσια). 4. Έξοδος Οικογένειες από το Κιρεζλί εγκαταστάθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στη Χρυσούπολη (Σαρί Σαμπάν) Παγγαίου και στο Μεσημέρι Χαλκιδικής. 1. Για τη μετανάστευση Ποντίων στη βορειοδυτική Μικρά Ασία βλ. Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι.-1919. Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες: από το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος (Αθήνα 1997), σελ. 221-223. 2. Στις αρχές του 20ού αιώνα (1905), σύμφωνα με την επίσημη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Κιρεζλί κατοικούσαν 100 ελληνορθόδοξες οικογένειες, βλ. Ημερολόγιον των Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων του έτους 1907(Κωνσταντινούπολις 1906), σελ. 134. Παρόμοια στοιχεία (105 οικογένειες) δίνει και ο Θ. Καβαλιέρος-Μαρκουίζος, βλ. Καβαλιέρος-Μαρκουίζος, Θ., Από Κωνσταντινουπόλεως εις Νίκαιαν. Ταξειδιωτικαί εντυπώσεις εκ Βιθυνίας, μετ’ εικόνων(Κωνσταντινούπολις 1909), σελ. 142. 712 ελληνορθόδοξους κατοίκους δίνει η Σία Αναγνωστοπούλου. Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι.-1919. Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες: από το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος (Αθήνα 1997), πίνακες. 3. Το μουτεσαριφλίκι της Νικομήδειας ήταν ανεξάρτητο και δεν υπαγόταν σε κάποια ευρύτερη διοικητική περιφέρεια (βιλαέτι) αλλά απευθείας στο υπουργείο Εσωτερικών.

Προύχοντες στο χωριό ηταν οι........ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ....ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ .....ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΨΩΜΙΑΔΗΣ & ΣΑΒΒΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ.....

Από την Νικομήδεια πήραμε το παπόρ, βρώμικοι και  ταλαιπωρημένοι και φύγαμε για την Ελλάδα. Θυμούμαι ότι  μείναμε στην Καλαμάτα, σην Πελοπόννησο  όπου μετά από λίγο καιρό  επάντρεψάμε τον Γιάνγκο μουνε με ένα κορίτς ασο χωρίο μουνε..
Αργότερα πήγαμε στην Κυπαρισσία και από εκεί φύγαμε για την Μακεδονία, όπου καταλήξαμε  στο χωριό Βαλτολίβαδο της Σκύδρας.
Στο Βαλτολίβαδο  πήραμε χωράφε και ασχοληθήκαμε με την γεωργία.  Εγώ το 1934 επαντρεύτα  τον Δεμερτζίδη , έρθα σον Σταυρό  και επήκαμε 4 κορίτσε..
 Άχ πούλιμ Γιώργο  πολλά εστεναχώρεψεμε η Μορφούλα η θυγατέραμ, πέθανε πολλά νέα και έκαψε την καρδίαμ. Καλά περάσαμε στον Σταυρό με τον άντραμ ο οποίος πέθανε το 1981.  Ήθελα πολύ να πάω στο χωρίομ το Κίραζλι, να επαίνα σο ποταμόπο να φτάω μπάνιο, να πάω σην εκκλησία την Παναϊα να αφτήνω ένα κερί.
Εχάρε το πουλίμ και μου υποσχέθηκε ότι θα πάει για να προσκυνά τα μέρη όπου εγεννέθα και όπου εσκοτώθε ο πάππος σατ. Ίσαλαχ να μπορεί και πάει το πουλίμ να λέπ το χωρίομ.
Υποσχέθηκα στην γλυκύτατη γιαγιά ότι αν θα πάω ξανά στο Κίραζλι να της φέρω μια σακούλα με φουντούκια από την αγαπημένη της πατρίδα . Με ευχαρίστησε με φίλησε στοργικά, της ευχήθηκα να τα εκατοστήσει και έφυγα αφάνταστα συγκινημένος. Την υπόσχεσή μου θα την κρατήσω, διότι αξίζει γι΄ αυτούς τους ανθρώπους να κάνουμε τις κάθε είδους θυσίες.

 Το έλεγαν Κερασοχώρι από τις πολλές κερασιές που βρίσκονταν στη περιοχή. Το Κίραζλι ήταν μεγάλο χωριό και εκεί κατοικούσαν 140 οικογένειες και περίπου χίλια άτομα. Έλεγε η μάνα μου ότι όλοι τους ήταν Πόντιοι, μιλούσαν  μόνο την Ποντιακή γλώσσα και εγκαταστάθηκαν στο χωριό,  ερχόμενοι από την περιοχή της Ορντού  και της Αργυρούπολης.Πολλοί από τους προγόνους μας κατάγονταν από  το Ντερένταμον της περιοχής  Σερμπίρ Καραχισάρ ,άλλοι από το Μελέτ της περιοχής Γαρά Σαρή  και  εγκαταστάθηκαν στο χωριό το 1856 ενώ οι υπόλοιποι το 1878.
Στο Κίραζλι ασχολούνταν με την γεωργία και την παραγωγή καλαμποκιού και φουντουκιών. Είχε όμως και πολλούς ξυλοκόπους το χωριό που έκοβαν τα ξύλα από το βουνό τα έριχναν στο ποτάμι και αυτό τα μετέφερε στην θάλασσα, απ΄ όπου τα έπαιρναν   και τα πουλούσαν.
Η μάνα μου ήταν παντρεμένη με τον Παναγιώτη Νικολαίδη και επήκε 4 παιδία. Μετά όμως χήρεψε και ξαναπαντρεύτηκε τον Δεμερτζίδη τον Ηλία με τον οποίο έκανε άλλα 4 παιδία.
 Έκλαιγε η καημέντσα όταν έλεγε τα ιστορίας πως άφησαν το χωρίο και έρθανε στην Ελλάδα. Εγώ έμνε η μικρέσα και με κουβαλούσε όλο τον καιρό στους ώμους της , για να με φέρει στην Ελλάδα. Αφού περάσαμε τον  Σακαριοπόταμο, εξέβαμε στην Νικομήδεια  και από εκεί όπως έλεγε η μάναμ έρθαμε στην Ελλάδα.
Έφθασαν με το καράβι  στην Πελοπόννησο όπου οι ντόπιοι δεν τους φέρονταν καλά, ήρθαν στην Μακεδονία  και έμειναν για λίγο καιρό στην Κωνσταντία  και μετά στο Βαλτολίβαδο την σημερινή Δάφνη Σκύδρας.
Εκεί  ασχολούμασταν με την γεωργία. Εγώ  πήγα μόνο 4 τάξεις στο σχολείο διότι βοηθούσα τον περισσότερο καιρό τους γονείς μου στις δουλειές , μαζί με τα άλλα μου τα αδέλφια.
Παντρεύτηκα το 1935 σε πολύ μικρή ηλικία  τον Σταύρο τον Χουλουιλίδη  και μείναμε στον Σταυρό όπου κάναμε εννέα παιδία.
Φτώχεια καταραμένη πούλιμ, έπρεπε να δουλεύουμε όλοι για να τα βγάλουμε πέρα. Τα καταφέραμε όμως παρά τα δυσκολίας.
Ο Κύρης μου πέθανε το 1992 και με άφησε μόνη. Ευτυχώς έχω κοντά μου τα παιδιά μου και έρτανε οι νυφάδες και με βοηθούν όταν τις έχω ανάγκη. Ο θεός να δώσει και να μη έχουμε αρρώστιες και όλα τα άλλα ξεπερνιούνται. Νάσαι και εσύ καλά που έρθες να ελέπς με και να χαίρεσαι τα παιδία σ΄.

Καμενίδης Ιωάνης: Η μεγάλη αδερφή της μητέρας μου Κυριακούλα κρατάει τη φωτογραφία των γονιών της Μαρίας Ιωσιφίδου και του Ιωάννη Πασχαλίδη από το μαρτυρικό και αφανισμένο από τους Μογγόλους χωριό Κίρεζλη του Ατάπαζαρ.Πρόσφυγες α' γενιάς έζησαν και ετάφησαν στην Δάφνη Σκύδρας.

--------------------------------

ΔΕΜΕΡΤΖΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ

Η γιαγιά Δεμερτζίδου  Σοφία  γεννήθηκε το 1919, είναι 92 ετών και  κατοικεί στον Σταυρό Ημαθίας.

Μια γλυκιά γριούλα που σου προκαλεί  συναισθήματα αγάπης και συμπάθειας. Δεν θυμάται πολλά πράγματα, αλλά έχει καλή πνευματική διαύγεια και μπορείς να συνομιλήσεις  άνετα μαζί της, χωρίς προβλήματα.

--- Πατέρας  σημ έτονε ο Πασχαλίδης  ο Χαράλαμπος και μάναμ η Κεϊσίδου η Δέσποινα. Έμεναν  στο χωριό Κίραζλι , ένα από τα 14 χωρία του Ατάπαζαρ.  Πολλά πράματα κι θυμούμε ασο χορίο μουνε. 

Ο πατέραμ  και η μάναμ έτονε φτωχοί  και δούλευαν  στα χωράφια. Έσπερναν λαζούδ, σιτάρια και είχαν λευκουτάρε. Θυμάμαι την μάναμ άλεθε λαζούδ, το είχε στην τσέπη της και όταν πεινούσα μου το έβαζε στην χούφτα μου και το έτρωγα.

Πήγαινα  με τα αδέλφεμ στο ποτάμ  που ήταν δίπλα σο χωρίο και επήναμε μπάνιο. Θυμάμαι κάποτε σο πανοήρ τη Παναγίας τον Αύγουστο, πήγε ο πατέραμ σο Ίντζιρλι- Καράσου να πουλεί τα λευκουτάρε.  Έβρε τον έμπορο του έδωσε τα λευκουτάρε  και αυτός του είπε να περιμένει εκεί να του φέρει τα λεφτά.

Αντί να φέρ όμως τα παράδας, εξαφανίστηκε. Στεναχωρέφτε ο πατέραμ, έρθε το βράδο σπίτ το είπε την μάνα μου  που άρχισε να κλαίει  και να τον κατηγορεί.

-Αχ τζάπα εδούλεβα όλο το καλοκαίρ, πάνε τα παράδας.

-Ε ντο να φτάω Σόφια εκόμποσεμε ο Τούρκο έλεγε ο καημένος ο πατέραμ καταστεναχωρεμένος, πολλά επόνεσατονε.

Καλός και ήσυχος άνθρωπος έτονε ο πατέραμ Γιώργο, άκακος. Μετά λίγο καιρό τον κάλεσαν οι Τούρκοι για προσωπική εργασία κοντά στην θάλασσα του Κοτσάαλι και μαζί με  πολλά άλλα παλικάρε από τα Ελληνικά χωρία και τα σκότωσαν. Κάλεσαν  και τον ξάδελφομ τον Γιάνγκο αλλά αυτός το κατάλαβε  δεν πήγε και γλίτωσε.

Μετά  απ΄ αβουτό το φονικό έξέβαμε σο βουνό. Περπάτνε η μάνα μ μπροστά και πίσω πήγαινα εγώ με τα αδέλφια μου. Όταν κουραζόμουν έκλαιγα και έλεγε η σχορεμέντσα η μάναμ.

--Μη κλαίς Σόφια , θα ακούνε την λαλίας οι Τούρκ και θα σκοτόνεμασε.

Με έπαιρνε στην  ρέσενατς  και εκουβάλνεμε μέχρι το ορμάν να κρύφκουμες αση Τούρκς. Ασό βουνό  είπανε οι τρανοί να φέβομε ση Νικομήδεια. Φθάσαμε  στον Σακαριοπόταμο   και εκεί ο Γιάνγκο, ο τρανό ο αδελφόμ  επήρεμε στον όμο νατ , περάσαμε το ποτάμ και επήγαμε σην Νικομήδεια

 Εσύ Γιώργο πήες στο  Κίραζλι. Επάτεσε το ποδάρις τα χώματα τη πατρίδας σημ? Ευλοημένος νάσαι. Επήκανε οι Τουρκάντ τζαμί την εκκλησία? Αχ Γιώργο  εκεί κοντά σην πλατεία της εκκλησία έτονε και τη ποπά το σπίτ. Θυμούματο, πήαινα εκεί με την μάναμ και επήναμε νυχτέρε.

Όμορφο και ευλοημένο έτονε το Κίραζλι. Έρθε εψές το εγγόνιμ  σο σπίτ και είπατονε ιστορίας  για το Κίραζλι

                 Δεμερτζίδου Σοφία - Κίραζλι Ατάπαζαρ

ΧΟΥΛΟΥΙΛΙΔΟΥ ΜΟΡΦΟΥΛΑ

 Η γιαγιά Μορφούλα είναι 93 ετών   και κατοικεί στον Σταυρό Ημαθίας. Γεννήθηκε στο χωριό Κίραζλι ή Κερασοχώρι του δήμου Κοτσάαλι στον ευρύτερο νομό των Ατάπαζαρ.

- Εγώ γεννήθηκα  στις 14 Ιουνίου  του 1919 στο χωριό Κίραζλι του Ατάπαζαρ, τουλάχιστον αυτό γράφει η ταυτότητά μου.

 Πατέρας μου έτονε ο Δεμερτζίδης ο Ηλίας και μάναμ η Κερεκή  Δεμερτζίδου. Πολλά πράγματα ασην πατρίδα κι θυμούμε διότι έμνε πολλά μικρέσα. Μόνο η μάνα μου έλεγε για το χωριό της το Κίραζλι που βρίσκονταν κοντά στην Μαύρη θάλασσα, και σε απόσταση 15 χιλιομέτρων.

  Χουλουιλίδου Μορφούλα

   Κίραζλι Ατάπαζαρ